W marcu bieżącego roku Sejm przyjął projekt nowelizacji przepisów dotyczących przestępstw z nienawiści, w tym przestępstwa polegającego na publicznym znieważeniu lub naruszeniu nietykalności cielesnej z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej lub światopoglądowej. Zmiana ta – obecnie procedowana w Senacie – stanowi istotny krok w kierunku skuteczniejszego przeciwdziałania mowie nienawiści i dyskryminacji.
1. Dlaczego taka zmiana jest potrzebna?
Luka w dotychczasowym brzmieniu art. 257 k.k.
Dotychczasowe brzmienie przepisu penalizowało przestępstwo tylko wtedy, gdy znieważenie lub naruszenie nietykalności cielesnej miało miejsce „z powodu jej przynależności…”. Oznaczało to, że sprawcy można było pociągnąć do odpowiedzialności wyłącznie wtedy, gdy ofiara rzeczywiście należała do wskazanej grupy (np. była rzeczywiście Żydem, muzułmaninem czy osobą narodowości romskiej).
W praktyce prowadziło to do trudności dowodowych i umorzeń postępowań – np. w przypadku, gdy osoba została znieważona za rzekomą przynależność, która w rzeczywistości nie występowała. Tymczasem intencją ustawodawcy była ochrona przed samym motywem działania sprawcy – uprzedzeniem – a nie rzeczywistym statusem ofiary.
Brak ochrony innych grup społecznych
Obowiązujące przepisy nie uwzględniały wprost przestępstw motywowanych nienawiścią wobec osób z powodu płci, wieku, niepełnosprawności czy orientacji seksualnej. Choć częściowo można było je kwalifikować jako przestępstwa ogólne lub próbować stosować przepisy o znieważeniu publicznym, ochrona tych grup nie była systemowa i jednoznaczna.
2. Co konkretnie się zmienia?
Nowelizacja dotyczy trzech przepisów Kodeksu karnego: art. 119, 256 i 257 k.k. Zmiany te mają charakter skoordynowany i zmierzają do ujednolicenia przesłanek odpowiedzialności karnej w sprawach o przestępstwa z nienawiści.
🔹 Art. 257 k.k. – publiczne znieważenie lub naruszenie nietykalności cielesnej z powodu przynależności
Najważniejsze zmiany:
- Usunięcie słowa „jej” – umożliwi ściganie sprawców również wtedy, gdy przynależność ofiary do określonej grupy była im tylko przypisywana.
- Dodanie przesłanek: wiek, płeć, niepełnosprawność, orientacja seksualna.
- Zmniejszenie maksymalnej kary: z 3 do 2 lat pozbawienia wolności, co może uprościć procedury postępowania (np. zastosowanie trybu uproszczonego) i urealnić orzekanie.
🔹 Art. 256 k.k. – nawoływanie do nienawiści
Zmiana przesłanek odpowiedzialności:
- Do katalogu podstaw nienawiści objętych zakazem dodano: płeć, wiek, orientację seksualną i niepełnosprawność.
- Rozszerzenie dotyczy zarówno nawoływania do nienawiści, jak i publicznego propagowania totalitarnych ustrojów państwowych.
🔹 Art. 119 § 1 k.k. – stosowanie przemocy lub gróźb z powodu uprzedzeń
Nowy zakres ochrony:
- Do przesłanek przestępstwa z art. 119 k.k. (dotąd: narodowość, rasa, religia, bezwyznaniowość) dodano:
- płeć,
- wiek,
- orientację seksualną,
- niepełnosprawność.
Wszystkie trzy przepisy po nowelizacji będą obejmowały tożsame przesłanki – co przyczyni się do spójności systemu karnego i ograniczy rozbieżności w orzecznictwie.
3. Jakie są skutki dla praktyki?
✅ Ułatwienie ścigania czynów motywowanych uprzedzeniami
Po zmianach nie będzie potrzeby udowadniania rzeczywistej przynależności ofiary do danej grupy. Organy ścigania będą mogły skoncentrować się na wykazaniu motywacji sprawcy.
✅ Zapewnienie równej ochrony różnych grup społecznych
Dotychczas brakowało wyraźnej ochrony prawnej przed przemocą i nienawiścią m.in. wobec osób starszych, osób LGBTQ+, kobiet czy osób z niepełnosprawnościami. Nowelizacja wypełnia tę lukę.
✅ Dostosowanie do standardów międzynarodowych
Zmiany są zgodne z orzecznictwem ETPCz, zaleceniami Rady Europy i ONZ w zakresie zwalczania mowy nienawiści i ochrony grup szczególnie narażonych na wykluczenie.
4. Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?
Po zakończeniu prac w Senacie i podpisaniu ustawy przez Prezydenta, nowelizacja wejdzie w życie po 14 dniach od publikacji w Dzienniku Ustaw. Można przewidywać, że nastąpi to jesienią 2025 roku.
Podsumowanie
Nowelizacja przepisów dotyczących przestępstw z nienawiści to ważny krok w stronę zapewnienia równej ochrony prawnej wszystkim obywatelom – niezależnie od ich pochodzenia, orientacji czy niepełnosprawności. Zmiany odpowiadają na potrzeby praktyki, eliminują nieskuteczność przepisów i rozszerzają ochronę tam, gdzie dotąd była ona niewystarczająca.
